رییس مرکز مدیریت آمار و فناوری اطلاعات وزارت بهداشت با اشاره به اینکه اطلاعات اولیه سلامت ۸۵ میلیون ایرانی در پرونده الکترونیک سلامت ثبت است، گفت: البته این موضوع اصلا به معنای تکمیل بودن پرونده هر فرد نیست چراکه پرونده الکترونیک سلامت ۴ ورودی دارد که برای کامل شدن آن لازم است اطلاعات به شکل کامل از هر ۴ مبداء به ثبت برسد؛ موضوعی که هنوز به شکل ۱۰۰ درصد محقق نشده است.

به گزارش پروژه ایران، دکتر سیدرضا مظهری در گفت‌وگوی تفصیلی با ایسنا، با تاکید بر اینکه پرونده سلامت الکترونیک شهروندی یک خروجی از یک فرایند بلند مدت است، تصریح کرد: پرونده سلامت الکترونیک یک خروجی از کارهایی است که باید انجام شود. در واقع ۴ دسته فرایند برای مبادی ورودی پرونده الکترونیک سلامت باید دنبال شود تا این پرونده به معنای واقعی خود نزدیک شود.

او در توضیح این موضوع، گفت: مبداء ورودی اول، آن دسته اقداماتی است که در حوزه سرپایی شامل نسخه نویسی و نسخه پیچی اتفاق می‌افتد. اگر تمام این خدماتی که انجام می‌شود به شکل الکترونیک وارد یک پایگاه اطلاعاتی شود، می‌تواند اولین مبداء پرونده الکترونیک سلامت را بسازد. هرچه این فرایند با مشکل و از هم‌گسیخته و یا با ثبت اطلاعات ناقص باشد، پرونده الکترونیک سلامت هم مشکلات بیشتری خواهد داشت.

لزوم تکمیل نواقص مسیر نسخه‌پیچی الکترونیک

وی افزود: به عنوان مثال اکنون بیمه‌ها می‌توانند به شما بگویند چه آزمایشی برای شما ثبت شده است اما جواب این آزمایش دیگر در سامانه‌ها ثبت نمی‌شود تا تجمیع اتفاق افتد. یا در مثالی دیگر اگر فرد در نسخه خود همزمان چند داروی بیمه‌ای و غیر بیمه‌ای داشته باشد، تنها دارویی برایش در سامانه ثبت می‌شود که قرار باشد بیمه پول آن را به داروخانه بدهد؛ یعنی داروی غیر بیمه‌ای که قرار نباشد از طرف بیمه‌ها واریزی برای آن انجام شود در سامانه ثبت نمی‌شود و ما نمی‌دانیم اصلا بیمار این دارو را دریافت کرده است یا خیر؟ درواقع باید بخش‌های ناقص مسیر تکمیل شود.

رییس مرکز مدیریت آمار و فناوری اطلاعات وزارت بهداشت تاکید کرد: باید مسیرهای قانونی و مالی در این فرایند به گونه‌ای اصلاح شود که داروخانه، آزمایشگاه، مرکز پاراکلینیک و ... همگی موظف شوند خدمتی که به بیمار داده‌اند را تمام و کمال ثبت کنند.

اهمیت یکسان‌سازی کدینگ‌های خدمتی

وی افزود: البته ذکر این نکته مهم است که مشکل ما تنها بازسازی فرایند نیست؛ بلکه مشکل این است که بازیگرانی که سامانه‌های مربوط به این بخش را اعم از سامانه نسخه نویسی و نسخه پیچی را طراحی کرده‌اند؛ نظام‌های کدینگ و استانداردهای یکسان و واحدی ندارند. به عنوان مثال کدینگ یک آزمایشِ واحد در دو آزمایشگاهِ متفاوت، یکسان نیست. این سیستم‌ها باید با جریان‌های داده‌ای یکسان تنظیم شوند.

۶۵ استارتاپ فعال در نسخه‌نویسی و نسخه‌پیچی

مظهری گفت: در واقع در مبداء ورودی اول که بخش سرپایی است بیش از ۶۵ استارتاپ و سامانه‌های مختلف در حوزه نسخه‌نویسی و نسخه‌پیچی کار می‌کنند و روز به روز هم بر تعداد آنها اضافه می‌شود.

مراقبت فعال با ثبت اطلاعات بهداشتی افراد

وی با اشاره به اینکه مبداء دوم ورودی اطلاعات پرونده الکترونیک سلامت، PHC یا مراقبت بهداشتی است، تصریح کرد: در نظام بهداشتی کشور، هر فرد باید دارای پرونده باشد که اطلاعات آن از موضوعات هویتی و محل زندگی افراد آغاز می‌شود و تا اطلاعات مرتبط با سلامت پایه فرد شامل قد، وزن، بیماری‌های غیرواگیر، فاکتورخطرهای هر فرد، فشارخون، رفتارهای تغذیه‌ای و تحرکی فرد، وضعیت واکسیناسیون، وضعیت مصرف یا عدم مصرف دخانیات، سلامت روان و... را شامل می‌شود.

رییس مرکز مدیریت آمار و فناوری اطلاعات وزارت بهداشت، بیان کرد: در واقع لازم نیست حتما فرد بیمار باشد تا این اطلاعات برایش ثبت شود بلکه با ثبت اطلاعات ذکر شده می‌توان فرد را پیگیری کرد تا در صورتی که فاکتورهای خطری برای او وجود داشت، بتوان از بروز بیماری ثانویه جلوگیری کرد. ما می‌خواهیم از فرد مراقبت کنیم تا اصلا بیمار نشود.

افزایش کیفیت سامانه‌های ثبت اطلاعات در گرو ایجاد فضای رقابتی
وی افزود: در مراقبت‌های بهداشتی که مبداء دوم ورودی اطلاعات است، ۴ سامانه ثبت اطلاعات وجود دارد اما باید به سمتی برویم که این تعداد افزایش یابد تا با ایجاد رقابت شاهد افزایش کیفیت عملکرد سامانه‌ها باشیم. یکی از مشکلات این بخش در ادوار گذشته این بود که سیستم در این حوزه به سبب نگرانی از تعدد سامانه‌ها بسته بود و هیچکس وارد نمی‌شد ولی اکنون مشروط به اینکه فضای کسب و کار به درستی تبیین شود خیلی خوب است که از مجموعه‌های مختلف بخواهیم به این موضوع ورود کنند.

ثبت اطلاعات اولیه سلامت ۸۵ میلیون ایرانی 

او تاکید کرد: در این بخش ۴ سامانه ما در حال جمع‌آوری اطلاعات هستند و به نوعی کمتر شهروندی در کشور وجود دارد که اطلاعات اولیه سلامت او در سامانه PHC نباشد به شکلی که بیش از ۸۵ میلیون نفر از جمعیت کشور در سامانه‌های نظام مراقبتی هستند اما، آیا اطلاعات آنها به شکل ۱۰۰ درصدی تکمیل است؟ پاسخ به این سوال خیر است. در واقع در بخش روستایی به دلیل وجود بیش از ۱۸ هزار خانه بهداشت؛ اطلاعات کامل‌تر است (بیش از ۹۵ درصد) اما در بخش شهری اطلاعات نواقص بیشتری دارد.

پایش بهتر بیماری‌های واگیردار 

وی افزود: از نظر کمی، وضعیت روستاها بهتر است اما نمی‌توان گفت از نظر کیفی هم تمام خدمات مورد نیاز به افراد ارائه شده است. چون تمرکز خدمات این بخش بر خدمات مراقبت مادران باردار، پایش رشد کودک، واکسیناسیون و پایش برخی بیماری‌های واگیردار (مانند سل، مالاریا و...) مهم بوده است، می‌توان گفت در این بخش قوی‌تر و در بحث پایش بیماری‌های غیرواگیر ضعیف‌تر هستیم.

مهاجرت‌های شهری و کار سخت شناسایی افراد

مظهری با اشاره به اینکه ارائه خدمات در حوزه نظام مراقبتی بهداشتی به شکل فعال عمل نکرده است، بیان کرد: پایگاه‌های بهداشتی ذیل مراکز جامع خدمات سلامت شهری تشکیل شده است اما این پایگاه این توان را نداشته که برای تمام ۱۲ تا ۱۵ هزارنفر تحت پوشش خود، پرونده الکترونیک سلامت تشکیل دهد. از طرفی با توجه به اینکه در حوزه شهری مهاجرت‌ها هم اتفاق می‌افتد و حجم نقل و انتقالات در بلوک‌های جغرافیایی بالا است، کارِ شناسایی هم سخت‌تر است. البته در این جا هم موضوع واکسیناسیون مستثنی است چراکه همه بچه‌ها باید واکسن دریافت می‌کردند.

محدود کردن تقسیمات جغرافیایی به بلوک‌های ۳۰۰۰ نفره

وی افزود: با طرح سلامت خانواده شهری که مورد تاکید این دوره از وزرت بهداشت است، باید خدمات سلامت شهری هم مانند روستاها فعال شود تا با استقرار مراقبین سلامت متناظر با بهورزان، ساز و کار روستایی را به بخش شهری بیاوریم تا با کوچک‌کردن تقسیمات جغرافیایی به بلوک‌های سه هزار نفره، بتوانیم خدمات را فعال کنیم. پس از سرشماری شهروندان به آنها اکانت داده می‌شود تا بخش خود اظهاری را کامل کنند که این کار هم می‌تواند از بسترهای مختلفی دنبال شود. با این کار از مراجعات غیرضروری به پزشک جلوگیری می‌شود.

وی کرونا را فرصتی برای تکمیل اطلاعات در سامانه‌های نظام مراقبتی معرفی کرد و گفت: در واقع به دلیل انجام واکسیناسیون کرونا اطلاعات بیشتری از افراد در سامانه‌ها ثبت شد.

وضعیت مناسب ثبت داده در HIS‌های بیمارستانی

رییس مرکز مدیریت آمار و فناوری اطلاعات وزارت بهداشت درباره مبداء سوم ورودی اطلاعات پرونده الکترونیک سلامت، گفت: در حوزه HIS‌های بیمارستانی (سیستم اطلاعات بیمارستان) بیش از ۴۳ بازیگر داریم که نیمی از آنها شرکت‌های بزرگ و مابقی شرکت‌های کوچک‌تر هستند. ۱۰۵۹ بیمارستان در کشور وجود دارد که حدود ۶۴۴ مورد آن دولتی دانشگاهی است. در زمینه تولید و ثبت اطلاعات در حوزه سوم، از دو حوزه دیگر قوی‌تر هستیم چون تقریبا از همان سال ۱۳۷۵ کار را شروع کرده‌اند و اطلاعات ما در بخش بستری غنی‌تر از سایر سطوح است.

الزام بیمارستان‌های خصوصی به ارسال اطلاعات بیماران

وی افزود: در قانون برنامه هفتم توسعه نیز بخش خصوصی ملزم به ارسال اطلاعات بیماران شده است؛ چون اگر این بخش متصل نشود اطلاعات ناقص خواهد ماند. فرایند این گونه دیده شده است که گواهی‌نامه تمدید مجوزهای بیمارستان‌های خصوصی منوط به ارسال اطلاعات به وزارت بهداشت باشد.

ارسال اطلاعات برخط به سامانه "سپاس" از ۸۰۰ بیمارستان
وی با اشاره به اینکه اطلاعات احصا شده از بیمارستان‌ها در سامانه‌ای تحت عنوان سپاس (سامانه پرونده الکترونیک سلامت) گردآوری می‌شود، تصریح کرد: این سامانه مخزن ورودی اطلاعات HIS‌های بیمارستانی است که بیشترین جامعه آماری این بخش را مراکز دولتی دارند. با تجمیع بیمارستان‌های عمومی غیردولتی و برخی از بیمارستان‌های خصوصی، می‌توان گفت حدود ۸۰۰ بیمارستان درحال ارسال اطلاعات برخط برای سامانه سپاس هستند.

مظهری تاکید کرد: درواقع این سامانه تمام اطلاعات بیمارانی که در این بیمارستان‌ها بستری شده‌اند را به شکل برخط به ما می‌دهد و استعلام‌های لازم از مراجع ذی‌ربط مانند ثبت‌احوال و ... هم از این طریق انجام می‌شود.

برای اختلالات اینترنتی چه فکری شده است؟

او در پاسخ به این سوال که اگر سامانه ثبت اطلاعات با اختلال موقت مواجه شود و یا مشکلات زیرساختی در اینترنت سبب بروز مشکل در ثبت داده‌ها شود، چه تمهیداتی برای رفع مشکل دیده شده است؟، گفت: در این زمینه و برای مشکلات این چنینی فرم‌هایی آماده شده و به بیمارستان‌ها داده شده است اما این تمهیدات هنوز کامل نیست و شاید سبب بروز دردسرهایی شود.

رییس مرکز مدیریت آمار و فناوری اطلاعات وزارت بهداشت، تصریح کرد: یک موضوع مهم این است که نباید فکر کنیم به محض متوقف شدن ثبت اطلاعات بر سامانه‌های برخط، می‌توان به سمت ثبت کاغذی اطلاعات رفت؛ بلکه باید به این سمت برویم که چند مسیر موازی برای ثبت خدمات وجود داشته باشد که اگر یک مسیر دچار مشکل شد، کار متوقف نشود. مثلا می‌توان از سامانه آفلاین کمک گرفت تا به محض اتصال سامانه و رفع مشکل،‌ اطلاعات ثبت شده به شکل خودکار بر سامانه سپاس درج شود.

نقش شهروندان در تکمیل اطلاعات پرونده الکترونیک سلامت

مظهری در خصوص مبداء چهارم ورودی اطلاعات پرونده الکترونیک سلامت که تحت عنوان خودمراقبتی از آن یاد می‌شود، توضیح داد: نظام‌های خودمراقبتی به گونه‌ای است که خود شهروند بتواند با کمک هوش مصنوعی، برخی از اطلاعات سلامت خود را تولید کند.

او تاکید کرد: به عنوان مثال ممکن است لازم باشد میزان قندخون یا فشارخون فردی طی دوره زمانی مشخصی در پرونده‌اش ثبت شود که می‌توان با آموزش فرد از او خواست خودش این کار را در منزل انجام دهد و از طریق پنل مخصوص به خود، آن را به ثبت برساند و در سمت مقابل مراقب سلامت یا پزشک به این اطلاعات دسترسی داشته و فرد را کنترل کند که اگر متوجه تغییر ناگهانی در نمودار ثبت داده‌های قند خون وی شد، بتواند به سرعت با او ارتباط گرفته و از بروز بیماری‌ ثانویه جلوگیری کند.

به گفته وی، البته به این بُعد کمتر از سه مبداء دیگر پرداخته شده است و باید اقدامات این بخش را هم با کمک آموزش و فرهنگسازی غنی کنیم.