سازمان برنامه و بودجه اعلام کرد، اثرات افزایش نرخ ارز کالاهای اساسی بر قیمت این کالاها و سایر کالاها و خدمات انکارناپذیر است و شاخص قیمت مصرف‌کننده در نتیجه این افزایش، حداقل ۱۳.۴۷درصد افزایش خواهد یافت.

به گزارش پروژه ایران،سازمان برنامه و بودجه اعلام کرد: محسن زنگنه از نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی طی یادداشتی نقدهایی را متوجه لایحه بودجه سال 1403 کرده است. لایحه بودجه 1403 به‌عنوان اولین لایحه بودجه کشور است که در چهارچوب برنامه هفتم توسعه تهیه و تنظیم شده است.
در این نوشتار سعی شده است ضمن تشریح برخی از ابعاد لایحه یادشده، به برخی از نقدهای انجام‌شده توسط نماینده محترم در این خصوص پاسخ‌های لازم ارائه شود؛

در خصوص پیشنهادهای ایشان مبنی بر افزایش نرخ ارز تخصیص داده‌شده به کالاهای اساسی از 28500 تومان به نرخ ارز بازار مبادله کالا و ارز، لازم است نکاتی به استحضار مردم شریف ایران رسانده شود:
اهداف اقتصادی دولت، بهبود رشد اقتصادی، همراه با مهار تورم و ارتقای سطح عدالت اقتصادی است. لذا سیاست‌هایی که دولت در برنامه هفتم و در طراحی بودجه‌های سنواتی مدنظر قرار داده است بر همین مبنا شکل گرفته‌اند، بنابراین سیاست‌هایی که نتوانند این سه هدف را محقق کنند مورد پذیرش دولت نیست.

اثرات افزایش نرخ ارز کالاهای اساسی بر قیمت این کالاها و سایر کالاها و خدمات انکارناپذیر است، به‌نحوی‌که حتی درصورتی که بتوان پیامدهای حاصل از انتظارات تورمی این سیاست را مهار کرد، شاخص قیمت اقلام خوراکی حداقل 29.45 درصد، و شاخص قیمت مصرف‌کننده در نتیجه این افزایش، حداقل 13.47 درصد افزایش خواهد یافت.

در شرایطی که دولت پس از ماه‌ها تلاش توانسته است بازار را تا حدودی پیش‌بینی‌پذیر کند و متغیرهای قیمتی را تحت کنترل درآورد و مردم را متقاعد کند که سرمایه‌های خود را وارد عرصه‌های مولد کنند (که نتیجه آن را می‌توان در آمارهای رشد اقتصادی مشاهده کرد)، ایجاد تورم ناشی از این تغییر نرخ، ضمن القاء نااطمینانی‌ مجدد، معیشت مردم را در تنگنا قرار می‌دهد.

رویکرد دولت، ایجاد آرامش و ثبات در بازار و سفره مردم است. اگرچه افزایش نرخ ارز کالاهای اساسی در کوتاه‌مدت، به‌میزان 200 هزار میلیارد تومان منابع به بودجه دولت می‌افزاید، اما دولت به این امر واقف است که هم این منابع و هم قدرت خرید مردم درپی وقوع تورم ناشی از این سیاست، تضعیف می‌شود و سیاست‌هایی که بتواند پیامدهای رفاهی این سیاست را برای مردم جبران کند به مبلغی بیش از این مقدار نیاز دارد.

دولت برای تأمین منابع درآمدی خود تلاش کرده و می‌کند که به‌سمت تقویت منابع پایدار و پایدارساز همچون درآمدهای مالیاتی حرکت کند. دولت در این مسیر تلاش کرده است به‌منظور جلوگیری از فرارهای مالیاتی و بهبود تنوع پایه‌های مالیاتی به‌نحوی که اقتصاد را به سمت و سوی کسب‌وکارهای مولد سوق دهد برنامه‌ریزی کند، در عین حال معافیت‌های مالیاتی در مورد صاحبان مشاغلی را که درآمدهای کمتری دارند، نیز افزایش داده است.
با اوصاف فوق، دولت اجرای سیاست افزایش نرخ تسعیر ارز واردات کالاهای اساسی را به‌صلاح اقتصاد کشور نمی‌داند.

افزایش منابع حاصل از واگذاری دارایی‌های مالی در لایحه بودجه سال 1403 به‌میزان 36 درصد نسبت به سال جاری موضوع دیگری است که مورد توجه نماینده محترم قرار گرفته است، واقعیت این است که در دو سال گذشته، بخش قابل‌توجهی از منابع مالی حاصل از واگذاری دارایی‌های مالی، صرف بازپرداخت اصل و سود اوراقی شده است که دولت قبل آنها را برای تأمین منابع مالی بودجه خود منتشر کرده بود. رشد 36درصدی منابع این بخش از منابع لایحه بودجه با در نظر گرفتن شرایط تورمی اقتصاد کشور، غیرطبیعی نبوده است. پیش‌بینی شده است در سال 1403 در مجموع 254 همت از محل فروش اوراق تأمین مالی شود، این در حالی است که در سال 1403 رقم 243 همت بابت بازپرداخت اصل اوراق واگذارشده در سنوات قبل نیز مدنظر بوده است، بنابراین نمی‌توان اذعان داشت که تأمین مالی از محل واگذاری اوراق در سال آینده قابل توجه بوده است. تجربه عملکرد سال جاری مؤید این واقعیت است که دولت درصدد تحمیل اوراق به پیمانکاران به‌ازای صورت وضعیت‌های تأییدشده این گروه نبوده و اغلب ترجیح دولت برای تسویه بدهی خود به پیمانکاران با منابع نقدی بوده است، این سیاست در سال آتی نیز مدنظر سازمان برنامه و بودجه با جدیت بیشتر خواهد بود چراکه مدیریت ارشد مسائل مالی و بودجه‌ای کشور بر این باور است که تحقق رشد اقتصادی و مهار تورم جز با راه‌اندازی کسب‌وکارها و تسهیل فعالیت‌های عمرانی میسور نخواهد شد و به همین دلیل باید منابع مالی موردنیاز این بخش (به‌ویژه پیمانکاران) بدون کم‌وکاست تأمین شود.
 
اصلاح نظام مالی و بودجه‌ای دولت و کاهش وابستگی آن به نفت و در مقابل افزایش سهم درآمدهای مالیاتی در منابع بودجه‌ای کشور همواره مورد تأکید اسناد بالادستی و سیاست‌های کلی بوده است. در یک دهه اخیر نیز برای تحقق این هدف تلاش‌های فراوانی انجام شده است. نتایج مثبت این اقدامات در عملکرد سنوات اخیر سازمان امور مالیاتی و تحقق درآمدهای مالیاتی کشور نمایان شده است، به همین دلیل و با عنایت به بررسی و ظرفیت‌سنجی صورت‌گرفته رشد درآمدهای مالیاتی در لایحه بودجه سال 1401 برنامه‌ریزی شده است.
چند دلیل عمده برای رشد 50درصدی درآمدهای مالیاتی در سال 1402 به‌ترتیب زیر قابل بیان است:
الف) وجود شرایط تورمی و رشد متناسب درآمدهای مالیاتی به‌عنوان یک متغیر اسمی به‌اندازه وزنی تسهیم‌شده از تورم در سال‌های قبل و سال 1403.

ب) افزایش قابل توجه تعداد مؤدیان مالیاتی با اجرایی شدن قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان.

ج) اجرای برنامه‌های مناسب و کارای شناسایی فرار مالیاتی و همچنین ارائه دسترسی‌های مناسب به سازمان امور مالیاتی کشور از طرف نظام بانکی و سایر نهادهای مالی و اقتصادی با هدف تشخیص عادلانه و کارای مالیات فعالان اقتصادی کشور.

با عنایت به موارد فوق به‌نظر می‌رسد افزایش درآمدهای مالیاتی در لایحه سال 1403 غیرواقعی نبوده و تحقق آن نیز دور از انتظار نیست، ضمن اینکه کاهش نرخ مالیاتی اشخاص حقوقی بخش غیردولتی و همچنین افزایش پایه معافیت حقوق‌بگیران نشان‌دهنده این است که بنای دولت تحمیل فشار مالیاتی بر بخش‌های مولد اقتصاد و اقشار کم‌درآمد نیست.

در بخشی از اظهارات نماینده محترم آمده است؛ «سهم منابع نفتی در تأمین منابع بودجه کشور در لایحه کاهش 5درصدی داشته اما این کاهش به‌دلیل قیمت نفت، نرخ تسعیر ارز و... نتوانسته است از وابستگی بودجه به منابع نفت بکاهد.»، اما لازم است یادآوری شود که بودجه دولت، یک عدد ریالی مشخص و حجم وابستگی این بودجه به نفت نیز یک عدد معادل ریالی مشخص است که در قانون بودجه تعیین می‌شود. دولت می‌توانست در طراحی بودجه 1403 به‌نحوی عمل کند که وابستگی عدد بودجه به معادل ریالی نفت صادراتی بیش از این مقدار باشد، به‌نحوی‌که یا نرخ قیمت جهانی بالاتری را ثبت کند (که ریسک تحقق را بالاتر می‌برد) یا در نرخ‌های تسعیر دستکاری کند که دراین‌صورت نیز پیامدهای تورمی آن معیشت مردم را دچار خدشه کند، لذا دولت تصمیمی عقلانی و مطابق با واقعیت‌های اقتصادی گرفته است.
در بخش دیگری از اظهارات نماینده محترم در خصوص مفاد لایحه بودجه سال 1403 آمده است که؛ "به‌نظر می‌رسد منابع مالی مندرج در جزء الف تبصره 2 نتواند انتظارات رشد 8درصدی سال اول برنامه را محقق سازد."، در این خصوص نیز باید اذعان شود که موضوع رشد اقتصادی نتیجه یک سیاست خاص اقتصادی نیست و پدیده‌ای چندوجهی است که باید از طریق حوزه‌های مختلف پیگیری شود. تأمین مالی سرمایه‌گذاری در اقتصاد ایران معمولاً از روش‌ها و ابزارهای مختلف شامل بانک‌ها، بودجه دولت، بازار سرمایه، منابع داخلی شرکت‌های دولتی، صندوق توسعه ملی و جذب منابع خارجی در قالب سرمایه‌گذاری مستقیم و فاینانس می‌باشد، لذا بر خلاف نظر نماینده محترم، به هیچ وجه منابع مالی مندرج در جزء الف تبصره 2، منابع مالی رشد اقتصادی 8 درصد نیست و در این تبصره تنها به حمایت بودجه‌ای از تولید و اشتغال اشاره دارد. از سوی دیگر میزان واردات در مفروضات لایحه بودجه 1403 به‌میزان 53.7 میلیارد یورو تخمین زده شده است که برای محاسبه حقوق ورودی لازم می‌باشد و به‌طور معمول در مفروضات بودجه تخمینی از صادرات ارائه نمی‌شود، اما درخصوص نگرانی راجع به واردات و کسری تراز تجاری و تأثیر آن بر رشد اقتصادی لازم است اشاره شود که هرچند کسری تراز تجاری بر رشد اقتصادی مؤثر است اما برای تحلیل دقیق‌تر اثرات بر رشد اقتصادی نباید از ترکیب واردات غفلت شود، به‌عنوان مثال در 8ماهه نخست امسال هرچند کسری تراز تجاری حدود 10 میلیارد دلار است اما واردات کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای به‌ترتیب رشدی معادل 17 و 21 درصد داشته است که تأثیر مثبتی بر رشد اقتصادی خواهد داشت، لذا صرفاً تراز تجاری نیست که مولد بودن اقتصاد را تعیین می‌کند.
نقد دیگر نماینده محترم مربوط به کاهش درآمدهای دولت از محل واگذاری اموال دولتی در لایحه بودجه سال 1403 است، در این خصوص باید اذعان شود که در قانون بودجه سال جاری حدود 128 همت از محل واگذاری اموال دولتی منابع پیش‌بینی شده است که عملکرد این بخش از درآمدهای در سال جاری در 8ماهه اول حدود 10 همت بوده است. عملکرد ضعیف این بخش از درآمدها و تحمیل کسری بودجه بالا در این بخش در سال جاری و همچنین فراهم نشدن زیرساخت‌های اجرایی آیین‌نامه مولدسازی و کنار آن تعهد دولت به تدوین بودجه به تحقق‌پذیری بالای منابع و کسری پایین و هماهنگی صورت‌گرفته با مجری این سیاست (وزارت امور اقتصادی و دارایی)، مسئولین بودجه‌ریزی دولت را بر آن داشت تا درآمدهای این بخش را متناسب با ظرفیت‌های واقعی آن (حدود 62 همت) لحاظ نمایند، به‌عبارت دیگر واقع‌بینی و در نظر گرفتن ظرفیت‌های آماده‌سازی و واگذاری اموال دولتی و همچنین در نظر گرفتن شرایط و ملاحظات بازار سرمایه برای عرضه سهام شرکت‌های دولتی از دلایل اصلی کاهش منابع این بخش نسبت به سال قبل است.