رمان‌نویسان مدت‌هاست که تهدید یک حکومت توتالیتر برای کشورهای لیبرال را تصور کرده و درباره آن هشدار داده‌اند. نویسندگان بریتانیایی قرن بیستم، از جمله جورج اورول، آلدوس هاکسلی و رابرت هریس، با به تصویر کشیدن ویران‌شهری ضد دموکراتیک مخاطبان انبوهی را به خود جلب کرده و راهی برای تفکر درباره دموکراسی در معرض تهدید گشوده‌اند.

به گزارش پایگاه خبری پروژه ایران،همه این نویسندگان بزرگ به نوبه خود مدیون یک انقلابی واخورده‌ی روس، یعنی یِوگِنی زامیاتین هستند که تنها رمانش با عنوان «ما»، یک دیکتاتوری «تک‌دولت» قرن بیست و ششمی را توصیف می‌کند که در آن انسان‌ها به «اعداد» صرف تبدیل می‌شوند؛ آدم‌های خودکاری که کارایی را بر آزادی ترجیح می‌دهند.
 
کتاب زامیاتین که در اوایل دهه 1920 منتشر شد، الهام‌بخش رمان مشهور «1984» اورول بود. نویسندگان این ‌سوی اقیانوس اطلس (آمریکای شمالی) ‌هم کمتر از اروپایی‌ها نگران تهدید علیه دموکراسی نیستند. مارگارت اتوود کانادایی تصور می‌کرد آمریکا تبدیل به گیلعاد، سرزمینی برای یک جمهوری مذهبی سرکوبگر خواهد شد. سینکلر لوئیس که بلافاصله پس از انتخاب و به قدرت رسیدن نازی‌ها در آلمان می‌نوشت، داستان ظهور یک دولت پوپولیستی - فاشیستی و شکست شهروندان عادی آمریکایی در مقاومت علیه آن را بیان کرد. فیلیپ راث هم این موضوع را هفت دهه بعد دستمایه کار خود کرد. با این اوصاف پنج رمانی که معرفی می‌کنیم را می‌توان به عنوان مقدمه‌ای دلچسب برای ایده «دموکراسیِ در معرض تهدید» مطالعه کرد.


 
سرگذشت ندیمه | نوشته‌ی مارگارت اتوود
شناخته‌شده‌ترین کتاب مارگارت اتوود در سال 1985 منتشر شد. اکونومیست پس از بررسی آن را «صیقل خورده، مبتکرانه و وحشتناک» و «چشم‌اندازی بدبینانه به زندگی در آمریکای قرن بیست‌و‌یکم» دانست: آلودگی و بیماری‌های جنسی تاثیر خود را گذاشته است. باروری به شدت کاهش یافته است. جمهوری گیلعاد به یک دولت پلیسی تبدیل شده است که توسط فرماندهان بر اساس خطوط تعیین شده در کتاب آفرینش اداره می شود. معدود زنان بارور جمع شده‌اند تا به عنوان «پرورش دهنده» خدمت کنند. اگر شکست بخورند، می‌میرند؛ اگر موفق شوند، به یک ارباب جدید واگذار می‌شوند. رابطه جنسی امری کاملاً غیرشخصی است و در حضور همسران فرماندهان انجام می شود. راوی مالفرد (مالِ فرد: کنیزها به نام صاحبانشان نامگذاری شده اند) است. کتاب اتوود یک پرونده‌ای از جنایات رازآلود است.
 
در سال 2019، اکونومیست درباره این رمان با نویسنده گفت‌وگو و روی این ایده تأمل کرد که این کتاب بیش از هر اثر ادبی دیگری برای مخاطبان روشنگر سیاست اتمروز است. برای برخی، پیش‌بینی‌های ویران‌شهری آن درباره عقب‌نشینی از حق باروری، پیشگویی به نظر می‌رسید. خانم اتوود گفت: «درحالی‌که در قرن بیستم برای مدتی از گیلعاد دور می‌شدیم، در قرن بیست‌و‌یکم دور زدیم و به عقب برگشتیم.» پس از انتخاب دونالد ترامپ در سال 2016، برخی خانم اتوود را به عنوان یک غیب‌گو دیدند! «سرگذشت ندیمه» نسخه‌ای افراطی از آسیب‌شناسی مسائل آمریکا ارائه کرد و هشدار داد: ازآنجا که رفته‌رفته خشم به رضایت تبدیل می‌شود، آنچه زمانی تکان‌دهنده بود می‌تواند عادی به نظر برسد. انگار می‌خواست بگوید تا می‌توانید از بی‌عدالتی‌ها پرده بردارید. یکی از شخصیت‌های رمان خانم اتوود می‌گوید: «ممکن است گیلعاد الان برای شما عادی به نظر نرسد، اما پس از مدتی چنین خواهد شد».
 
سرگذشت ندیمه در ایران دست کم توسط سه ناشر با سه ترجمه مختلف به چاپ رسیده؛ انتشارات ققنوس این اثر را با ترجمه سهیل سمی در ۴۶۴ صفحه رقعی منتشر کرده، انتشارات جمهوری آن را با ترجمه حبیب گوهری راد در ۱۹۲ صفحه رقعی چاپ کرده و انتشارات آذر میدخت آن را با ترجمه منیره ژیان در ۳۸۸ صفحه رقعی روانه بازار کرده است.


 
توطئه علیه آمریکا| نوشته فیلیپ راث
رمان «توطئه علیه آمریکا»، نوشته فیلیپ راث که در سال 2004 منتشر شد هم مثل کتاب خانم اتوود پس از انتخاب ترامپ مورد توجه دوباره قرار گرفت. بررسی اکونومیست در آن زمان، این اثر را رمانی توصیف کرد درباره واکاوی اتفاقاتی که وقتی آمریکا به تدریج استقبال خود را فسخ می‌کند، برای یک خانواده رخ می‌دهد. این رمان یک قنطه‌عطف کثیف در سیاست آمریکا را تصویر می‌کند: چارلز لیندبرگ، هوانوردی که آلمان نازی را تحسین می کرد و در دشمنی با یهودیان شریکش بود، با رویکرد انزواگرایی نامزدی جمهوری‌خواهان در انتخابات ریاست جمهوری را به دست آورده و فرانکلین روزولت را در انتخابات عمومی شکست می‌دهد. این اثر «درباره» یک آمریکای فاشیستی نیست؛ بلکه بر تنش‌های درون یک خانواده یهودی طبقه متوسط به پایین متمرکز می‌شود که دنیایی که خیال می‌کردند در آن زندگی می‌کنند، ذره ذره در حال ناپدید شدن است.
 
بعداً در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ، اکونومیست بار دیگر درباره این رمان تأمل کرد و گفت که «این رمان به طور پیامبرگونه‌ای چیزی محوری در تجربه این قرن آمریکا را تصویر کرده است: این احساس که کشور از ریل خارج شده و به سرشت خود خیانت کرده است». همانطور که آن زمان نوشتیم، اسطوره‌سازی راث اغلب بر اشیاء فیزیکی متمرکز است. مثلاً پروتز چرم‌ و چوب استفاده شده توسط آلوین، پسر عموی راوی، پس از اینکه به هوای پیوستن به ارتش برای مبارزه با هیتلر به کانادا می‌گریزد و پایش منفجر می‌شود را در نظر بگیرید. راث می نویسد: «همه چیزش وحشتناک بود؛ اما همزمان وحشتناک و شگفت». این پروتز به یک بت‌واره و همزمان به یک ماشین زمان پزشکی زشت و یک توتم از تاریخ آمریکایی که خط سیر قهرمانانه‌اش از زیر زانو قطع شده و به پیسی خورده بدل می‌شود.
این رمان در سال 2004 توسط انتشارات هارپر کالینز در 400 صفحه منتشر شده و به فارسی ترجمه نشده است.


 
اینجا نمی‌تواند اتفاق بیفتد| نوشته سینکلر لوئیس
همانطور که زامیاتین الهام‌بخش آن دسته از نویسندگان اروپایی پس از خود بود که از ظهور یک دولت سرکوبگر می‌ترسیدند، کتاب سینکلر لوئیس - و عنوان آن - بر نویسندگانی که این موضوع را در آمریکا مد نظر داشتند تأثیرگذار بوده است. لوئیس در رمان ویران‌شهری خود در سال 1935، «اینجا نمی‌تواند اتفاق بیفتد»، ظهور سزار آمریکایی، برزلیوس (باز) ویندریپ را توصیف کرد. باز به راحتی فرانکلین روزولت را شکست می‌دهد و با این وعده که آمریکا را دوباره بزرگ می‌کند، برنده ریاست جمهوری می‌شود. او سپس با دامن زدن به ترس و رها کردن اراذل شبه‌نظامی موسوم به «مینوت مِن» به نابودی سیستم کنترل و تعادل کشور می‌پردازد، در حالی که آمریکایی‌های عاقل عمدتاً با این باور که کشورشان از تسلط اقتدارگرایان مصون است، خود را آرام می‌کنند. این رمان از منظر سردبیر یک روزنامه محلی موفق و شایسته روایت می‌شود که به سرعت درمی‌یابد که دموکراسی در معرض تهدید است. او با گروه کوچکی از متحدان تلاش می‌کند تا در برابر تغییر مقاومت کند؛ گرچه تلاش‌های آنها عمدتاً بی‌نتیجه است.
این رمان نیز در سال 1935 توسط مؤسسه انتشاراتی سوزتئو در ۲۶۰ صفحه منتشر شده و هنوز به فارسی برگردانده نشده است.


 
اگر این ادامه پیدا کند… | نوشته رابرت هاینلاین
در «اگر این ادمه پیدا کند...» خواننده هرگونه جزئیاتی در باره نیه‌ما اسکادر - مردی که در اوایل قرن بیست و یکم آخرین رئیس جمهور منتخب آمریکا و سپس اولین پیامبر آن می‌شود را به سختی درمی‌یابد؛ رمان‌واره‌ی رابرت هاینلاین، آمیزه‌ای عجیب از کنش‌های بی‌نظیر و نظریه‌پردازی سیاسی با تمرکز بر بر سرنگونی یک رژیم سال‌ها پس از تأسیس آن است که ابتدا در مجله استاوندینگ ساینس فیکشن در سال 1940 منتشر شد. هاینلاین (یکی از طرفداران سینکلر لوئیس)، وقتی در سال ۱۹۵۳ اثرش را بسط داد و در قالب یک رمان کوتاه منتشر کرد، در مؤخره‌ای که که نوشت،‌ در برابر انتقاداتی که به تئوکراسی خیالی‌اش وارد شده بود از خود دفاع کرد.
 
در این پسگفتار او بیشتر در باره تصور خود از اسکادر می‌گوید؛ یک مبلغ تلویزیونی که با ترکیبی از لفاظی‌های مقدس‌مأبانه، پول، «تکنیک‌های مدرن تبلیغات و پروپاگاندا» و احیای کوکلاکس‌کلان به قدرت می‌رسد. هاینلاین همچنین در باره پشتوانه‌های موفقیت اسکادر می‌نویسد: «یک فشار عمیق نهفته از تعصب مذهبی در فرهنگ ما وجود دارد؛ این ریشه در تاریخ ما دارد و بارها در گذشته رخ داده است... در سال‌های اخیر فرقه‌های بشارتی رشد شدیدی داشته‌اند که برخی از آن‌ها اعتقادات مذهبی تا حدی افراطی و ضد روشنفکری، ضد علمی و ضد آزادیخواهی دارند ... ظرفیت ذهن انسان برای بلعیدن مزخرفات و بالاآوردن آن در شکل اقدامات خشونت‌آمیز و سرکوبگرانه هرگز به پایان نرسیده است».
این اثر ابتدا در دهه 1940 در قالب پاورقی در مجله استاوندینگ ساینس فیکشن منتشر شده و به فارسی ترجمه نشده است.
 


ساکن برج بلند | نوشته فیلیپ کی. دیک
تمامیت خواهان رمان فیلیپ کی‌. دیک که در سال 1962 روایت و منتشر شد، آمریکایی نیستند بلکه آلمانی و ژاپن‌اند. نازی‌ها 15 سال پس از پیروزی در جنگ جهانی دوم، شرق آمریکا را اداره می‌کنند و امپراتوری ژاپن بر کشورهای اقیانوس آرام حکومت می‌کند. نژاد به سختی وضعیت را تعریف می‌کند: در سانفرانسیسکو، جایی که بیشتر صحنه‌های داستان اتفاق می‌افتد، آمریکایی‌های سفیدپوست مانند یک دلال عتیقه‌ بدخلق به نام چیلدان، شهروندان درجه دوم و تابع ژاپنی‌ها هستند. سیاه‌پوستان دوباره به بردگی گرفته شده‌اند. فرینک، یک آهنگر یهودی، در خطر تبعید به اروپا قرار دارد و در آنجا کشته خواهد شد. سرزمی‌های بی‌طرف بین ایالات شرقی و غربی آمریکا محل زندگی هاثورن آبندسن، نویسنده یک کتاب تاریخ خلاف واقع است که در آن آمریکا و بریتانیا در جنگ پیروز شده‌اند.
 
در میان همه اینها، یک مامور آلمانی به نام باینز با مأموریتی به سانفرانسیسکو می‌رسد تا توطئه جناح نازی برای تحریک جنگ هسته‌ای با ژاپنی‌ها را خنثی کند. تا اینجای داستان تا حدی واقع‌نماست. چیزی که واقعاً به کتاب حال‌وهوایی غیرواقعی می‌دهد، استفاده چندین شخصیت آمریکایی و ژاپنی از یک متن باستانی چینی موسوم به «آی چینگ»، برای پیشگویی آینده و مسیری است که زندگی آنها باید طی کند. خود دیک در نوشتن رمان به آن تکیه کرده است! «آی چینگ» آخرین و گیج‌کننده‌ترین پیچش داستانی «ساکن برج بلند» را شکل می‌دهد: کدامیک از دو فضای غیرواقعی آن «واقعی» است؟ دیک بعدها گفت: «آی چینگ در پایان آن کتاب مرا ناکام گذاشت». با وجود این، بخوانیدش.
این کتاب را انتشارات روزنه با ترجمه سمیه گنجی در ۳۷۲ صفحه رقعی منتشر کرده است.


 
موبی دیک یا نهنگ بحر | نوشته هرمان ملویل
رمان «موبی دیک» هرمان ملویل، رمانی مملو از استعاره که در سال 1851 منتشر شد، از تلاش انتقام‌جویانه کاپیتان اِی‌هَب برای شکار نهنگ سفید عظیمی که یکی از پاهای او را گاز گرفته، می‌گوید. ملویل کشتی صید نهنگ اِی‌هَب به اسم پیکود را به تمثیلی از جمهوری آمریکایی تبدیل می‌کند. 30 ملوان در کشتی (یک نفر به ازای هر ایالت در آن زمان) گروهی از افراد عمدتاً شایسته هستند. اما اِی‌هَب «ارباب عالی و دیکتاتور آنها» سخنوری قدرتمند است. او آنان را برای مأموریت تک‌نگر خود استخدام می‌کند؛ مأموریتی که وقتی موبی‌دیک پیکود را غرق می‌کند و تنها اسماعیل، راوی رمان، را برای گفتن داستان زنده می‌گذارد، به فاجعه ختم می‌شود.
 
قدرت تنها مضمون «موبی دیک» نیست: تجارت، طبیعت و خدا همگی تاحد زیادی در داستان حضور دارند؛ اما هر بار که کاپیتانِ پیکود را با مستبدان قرن نوزدهم، مانند تزارها و سلاطین، و ظالمان باستانی، مانند پادشاه کتاب مقدس که نام کاپیتان (اِی‌هَب) از آنجا آمده، مقایسه می‌کند، دغدغه‌های سیاسی رمان آشکار می‌شود.
 
از این کتاب ترجمه‌های متعددی به فارسی وجود دارد که شناخته‌شده‌ترین آنها ترجمه صالح حسینی برای نشر نیلوفر است که در ۷۷۶ صفحه در قطع رقعی منتشر شده است. ترجمه دیگر و قدیمی‌تر، ترجمه پرویز داریوش از این اثر است که توسط انتشارات امیرکبیر به چاپ رسیده و شامل ۶۰۶ صفحه در قطع وزیری است.