پروژه ایران
: به مناسبت 24 رجب سالروز فتح خیبر به دست امام علی(ع)، با توجه به اینکه اسلام زندگی مسالمت‌آمیز با اهل کتاب داشته و در ابتدای ظهورش دعوت به وحدت می کند، چرا پیامبر با یهودیان جنگید؟ ارتباط میان مسلمانان و یهودیان چه مشکلاتی داشت که منجر به درگیری میان آنها شد؟
پیامبر اکرم(ص) که براساس دعوت اهل یثرب به این شهر رفته بودند، در بدو ورود به یثرب نام این شهر به خاطر حضور حضرت به مدینه‌النبی تغییر یافت و به مدینه مشهور شد. در این شهر یهود در کنار اعراب غیر یهود و دو قبیله اوس و خزرج سکونت داشته و اکثریت ساکنان این شهر با آنان بود.(1)
پیامبر پس از برقراری پیمان برادری بین مسلمانان انصار و مهاجر(2) پیمان همزیستی مسالمت‌آمیز با یهود برقرار کرد. قبایلی از یهود که پیامبر با آنان پیمان بست عبارت بودند از بنی قینقاع، بنی نضیر و بنی قریظه، این سه قبیله در مدینه و حومه مدینه زندگی می‌کردند و کار کشاورزی و باغداری داشتند، مفاد این پیمان عبارت بود از:
1. یهودیان با دشمنان پیامبر همکاری نکنند و به آنان ابزار و اسب و... و اسلحه و ابزار نظامی ندهند.
2. هیچ اقدامی علیه پیامبر و مسلمانان انجام ندهند و به طور پنهان و آشکار حتی با اشاره و با زبان به آنان زیان نرسانند.
3. اگر بر خلاف این پیمان عمل کردند پیامبر حق دارد با آنان هر گونه برخوردی را که صلاح دیدند بنمایند، مجازات پیمان شکنان عبارت بود از توقیف اموال، اسارت و حتی کشته شدن که در متن قرارداد بین آنها و حضرت مقرر شده بود. طرف قرارداد پیمان و امضاکنندگان آن رئیس سه قبیله بنام مخیریق، حییّ بن اخطب و کعب بن اسد بودند که آن را تایید و امضاء کردند.
یهودیان مدینه دشمنی خود با مسلمانان را پنهان نکردند و پس از اندکی بر خلاف مفاد این پیمان چندین بار با مسلمانان مدینه درگیر شده و به آنان آزار می رساندند. آنان قبل از بعثت پیامبر از آمدن پیامبری از عرب بر اساس کتاب خود خبر می‌دادند و پیشگویی می‌کردند.(3)
اما پس از آمدن پیامبر(ص) به مدینه به انکار آن حضرت پرداخته و گفتند: وی پیامبر موعود تورات نیست، چنانکه در قرآن به این مسأله اشاره شده است.(4)
بدین ترتیب آشکارا و از طرق مختلف کارشکنی و پیمان‌شکنی یهود و ناسازگاری آنان با پیامبر شروع شد، آنان از هر راهی برای اختلاف افکنی میان پیامبر و مسلمانان و قبایل اوس و خزرج استفاده می‌کردند.(5)
با وجودی که تعهد داده بودند از آزار مسلمانان به هر نحو خودداری کنند، نه تنها به تعهدشان عمل نکردند، بلکه شخص پیامبر را نیز مورد اذیت و آزار قرار می دادند. در قرآن نیز به این مسائل پرداخته شده است. با مراجعه به تفاسیر آیات مزبور می توان به عمق کینه یهود با پیامبر پی برد. نظیر آیه «تحریف یهود».(6)
بنابراین پیامبر اکرم(ص) در ابتدا هرگز نه با آنان و نه با مشرکین دشمنی نداشت، بلکه آنان با پیامبری که قصد هدایت آنان را داشت، دشمنی و مبارزه می‌کردند. پیامبر(ص) بر اساس آیه «قُلْ یَا أَهْلَ الْکتَابِ تَعَالَوْاْ إِلَی کلَمَةٍ سَوَاء بَیْنَنَا وَبَیْنَکمْ أَلاَّ نَعْبُدَ إِلاَّ اللّهَ وَلاَ نُشْرِک بِهِ شَیْئًا وَلاَ یَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضاً أَرْبَابًا مِّن دُونِ اللّهِ فَإِن تَوَلَّوْاْ فَقُولُواْ اشْهَدُواْ بِأَنَّا مُسْلِمُونَ»(7) با همه برخورد مسالمت‌آمیز داشت، اما آنان نه تنها آیات قرآن را انکار می‌کردند، بلکه در دشمنی با پیامبر(ص) از هیچ تلاشی فرو گذار نبودند، از اینرو بود که پیامبر(ص) مطمئن شد که اینها هدایت نخواهند شد، بلکه در کار پیشرفت مسلمانان مانع‌تراشی کرده و با مشرکین مکه در نابودی مسلمانان همدست خواهند شد.
جنگ احزاب از جمله این اقدامات بود که یهود بر خلاف پیمان خود با مشرکین همکاری نمودند تا کار پیامبر و مسلمانان را یکسره کنند، آنان در تجهیز مشرکان همکاری جسته و به آنان در کارهای اطلاعاتی و جاسوسی علیه مسلمانان کمک می‌کردند. پیامبر از طریق وحی و از طریق اطلاعات کسب شده توسط افراد خود از این اقدامات کاملاً آگاه بود و منتظر فرصتی بود تا با آنان بر اساس پیمانشان برخورد کند، آنان علاوه بر جنگ احزاب در جنگ احد نیز اظهار داشتند که محمد در پی پادشاهی است، هیچ پیامبری این گونه شکست نخورده است.(8)
قبیله بنی‌نضیر نیز توطئه ای برای کشتن و ترور پیامبر طراحی کردند. پیامبر برای حل مشکلی به اصرار خود آنان در میان آنان حاضر شده بود. در این هنگام شخصی را فرستادند که از پشت بام سنگی را بر سر پیامبر انداخته و حضرت را به قتل برساند که پیامبر از طریق وحی از این خبر آگاه شده و تصمیم گرفتند که با آنان برخورد کنند.(9)
یهودیان در جنگ احزاب نیز مشرکان را علیه مسلمانان تحریک می‌کردند و عامل اصلی این جنگ آنان بودند.(10) خودشان نیز در این جنگ با حضوری جدی آشکارا در مقابل پیامبر و مسلمانان صف‌آرایی کردند(11) و هیچگاه دشمنی خود را نتوانستند مخفی نگهدارند و همواره از هر فرصتی برای ضربه زدن به اسلام و مسلمین استفاده کردند.
بنابراین پیامبر هرگز در ابتدا با یهود جنگ نکرد و قصد جنگ با آنان را نداشت. همواره آنان آغازگر توطئه علیه پیامبر بودند و حضرت نیز همیشه منتظر وحی و دستور الهی بود تا کار را با آنان یکسره کند و به توطئه های آنان پایان بخشد. آخرین اقدام مهم پیامبر در مقابل یهود جنگ خیبر و فتح قلعه های آن توسط امیرمؤمنان(ع) بود که به قلع و قمع آنان انجامید و پس از آن دیگر یهود کاملاً شکست خورده و از آسیب رساندن به اسلام مایوس گردیدند. پیامبر اکرم در هر برخوردی با دیگران، در مرحله اول تابع وحی و خداوند بود و در مرحله دوم عملکرد و رفتار آنان برای پیامبر مهم بود. آیاتی که با خطاب «یا اهل الکتاب» آمده مخاطب آن بیشتر یهود و در برخی موارد مسیحیان هستند. قرآن یهودیان را برادران منافقین نامیده و دستور داده که پیامبر اکرم(ص) آنان را از سرزمین اسلام اخراج کنند.(13)
*پی‌نوشت‌ها:
1. ر.ک: ابن شبه، تاریخ مدینه المنوره. پیشوایی، تاریخ اسلام، ص191.
2. سبحانی، جعفر، فرازهایی از تاریخ اسلام، ص214.
3. اعراف: 157. بقره: 76 ـ 89 ـ 101 و...
4. حلبی، سیره حلبی، ج1، ص320.
5. ابن هشام، سیره، ج2، ص204 ـ 205.
6. نساء: 46 ـ مائده : 13.
7. آل عمران: 64.
8. واقدی، مغازی، ج1، ص317، حلبی، سیره، ج2، ص549.
9. واقدی همان، ج1، ص365 ـ 366.
10. پیشوائی، مهدی، تاریخ اسلام، ص250.
11. ابن سعد، طبقات، ج2، ص66.
12. طبری، تاریخ، ج2، ص135.
13. حشر: 2 و 11
گزارشگر : تحریریه پروژه ایران
# تگ ها
