مسیر سخت میراث/ سیدرضا صالحی امیری و چالش هایی که در وزارتخانه میراث فرهنگی و گردشگری با آنها روبه رو است

 

آنگونه که روزنامه سازندگی روایت کرده، سیدرضا صالحی‌امیری از طرف مسعود پزشکیان به‌ عنوان وزیر پیشنهادی وزارت گردشگری و میراث فرهنگی برای دولت چهاردهم معرفی شده است. نامی که در مرداد سال ۱۳۹۲ نیز بر سر زبان‌ها افتاد و تا قبل از آن کمتر در بین مردم شناخته شده بود. چهره‌ای که گفته می‌شود در دهه ۶۰ و ۷۰ معاون ویژه وزارت اطلاعات بوده است.

 

چالش‌های سیدرضا

اما پیش از این که بدانیم صالحی امیری کیست باید تصویری از وزارت‌خانه میراث فرهنگی داشته باشیم.سکان این وزارت‌خانه به زودی به دست سومین وزیری سپرده می‌شود که از زمان تاسیس این وزارتخانه در رأس آن قرار می‌گیرد. هر کسی که مسئولیت وزارتخانه سیاسی شده میراث را بر عهده بگیرد با انبوهی از چالش‌ها و درخواست‌های صنفی مواجه می‌شود که از همان روز نخست روی میز او قرار می‌گیرد.

 

سازمانی که از سال ۱۳۸۵ با ادغام چند سازمان و زیرمجموعه وزارتخانه‌های مختلف تشکیل شده بود، در دولت دوازدهم و در سال ۱۳۹۸ به وزارتخانه تبدیل شد. علی‌اصغر مونسان که تا پیش از تشکیل این وزارتخانه، آخرین رئیس سازمان میراث فرهنگی بود، لقب نخستین وزیر را نیز به خود گرفت و تا سال ۱۴۰۰ این مسئولیت را بر عهده داشت. او با آغاز به کار دولت سیزدهم جای خود را به سیدعزت‌الله ضرغامی داد. حالا که او با پایان زودهنگام دولت پیشین باید سکان هدایت وزارتخانه میراث فرهنگی را به نفر بعدی بسپارد با مشکلات زیادی مواجه است که به تعدادی از آنها اشاره می‌کنیم.

بازار راکد صنایع‌دستی و گردشگری

در حوزه صنایع‌دستی و حتی محصولی ایرانی که شهرت جهانی دارد، یعنی فرش اوضاع خوب نیست. محصولاتی که می‌توانند هم نماد فرهنگی ایران باشند و هم درآمد ارزی نصیب کشور کنند، این روزها بازار داخلی و خارجی مناسبی ندارد. بخشی از مساله به چالش‌های اقتصادی و درآمد مردم در داخل و بخشی نیز به تحریم‌های بین‌المللی بازمی‌گردد. همزمان بی‌توجهی به نیازهای بازار و نوآوری در طراحی و تولید محصولات، باعث کاهش تقاضا و رقابت‌پذیری این صنعت شده است. همچنین تولیدکنندگان صنایع‌دستی در بسیاری از استان‌ها با مشکل بسته‌بندی مواجه هستند که این موضوع گاه منجر به عدم استقبال خریداران می‌شود.

 

تخریب آثار

کمبود آگاهی عمومی و ناآگاهی مردم و مسئولان نسبت به اهمیت میراث فرهنگی و ضرورت حفاظت از آنها، یکی دیگر از چالش‌های اصلی این حوزه محسوب می‌شود. کشور با کمبود بودجه برای حفاظت و مرمت آثار تاریخی و فرهنگی خود مواجه است. از سوی دیگر تخریب و تغییر کاربری آثار تاریخی نیز شرایط را سخت‌تر کرده است و برخی از آثار تاریخی نیز به دلیل توسعه شهری و نبود نظارت کافی، تخریب می‌شوند یا تغییر کاربری می‌دهند.

 

کاهش گردشگران

در نگاهی کلی کمبود بودجه، کاهش چشمگیر آمار گردشگران داخلی و خارجی و نبود زیرساخت‌های لازم و متناسب با ظرفیت‌ها، سوداگری‌ها، طرح‌های غیرکارشناسی و کاوش‌های غیرقانونی که در حوزه میراث فرهنگی رواج دارد و روند طولانی و پرپیچ‌وخم دریافت مجوزهای گردشگری از چالش‌های مهمی است که در سطح ملی و استانی پیش‌روی این وزارتخانه قرار دارد. در عین حال، سرمایه‌گذاری‌هایی نیز برای ساخت تاسیستات گردشگری در استان‌های مختلف انجام شده که سرمایه‌گذاران توجیهات اقتصادی و ظرفیت گردشگری منطقه را در نظر نگرفته‌اند یا شرایط در طول اجرای پروژه تغییر کرده است و در نتیجه، اکنون با بحران درآمد مواجه‌اند. با این اوصاف هر شخصی که مسئولیت وزارتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی را بر عهده بگیرد، گام در مسیر سختی گذاشته است.

 

چهره مخدوش بین‌المللی

تحریم‌های بین‌المللی در حوزه تکنولوژی، حمل‌ونقل و مراودات همچنین توصیه‌ وزارت خارجه بسیاری از کشورهای غربی و برخی کشورهای آسیایی به سفر نکردن به ایران از دیگر چالش‌های این حوزه است. به اضافه اینکه ضعف آموزش و خروج نیروی انسانی متخصص صنعت گردشگری در سال‌هایی که بحران‌های متعدد اجتماعی و سیاسی و بهداشتی دامن‌گیر صنعت گردشگری بوده، تصویر بین‌المللی مخدوش شده و نبود حس امنیت برای سفر به ایران و نگرانی از بابت دستگیری در بین گردشگران بالقوه از چالش‌های جدی حوزه گردشگری است. خارج شدن سفر از سبد خانوارها به دلیل مشکلات اقتصادی مردم و تعطیلی یا غیراقتصادی بودن بوم‌گردی‌ها به دلیل فقدان گردشگران ورودی و کاهش اقامت گردشگران داخلی در اقامتگاه‌های مجاز از دیگر چالش‌های جدی وزیر انتخابی خواهد بود. همچنین مهاجرت راهنمایان گردشگری، جایگاه و رتبه پایین ایران در بازارهای بین‌المللی سفر و بودجه ناچیز تبلیغات گردشگری از دیگر چالش‌های این حوزه در سطح ملی به ‌شمار می‌آید.

 

کمبود مراکز رفاهی

درحال حاضر بسیاری از استان‌ها با کمبود مراکز رفاهی و خدمات گردشگری مدرن مواجه‌اند. همچنین تبلیغات ناکافی و ضعف در برندسازی نیز از چالش‌های مهم این حوزه است. بسیاری از مناطق گردشگری استان‌ها به ‌خوبی معرفی نمی‌شوند و توریست‌های داخلی و خارجی از آنها بی‌اطلاع‌اند. برخی از آنها حتی بودجه کافی برای چاپ یک کتابچه را هم ندارند. در کنار این موضوع بسیاری از استان‌ها با چالش کمبود نیروی انسانی ماهر و متخصص در زمینه مدیریت و بازاریابی گردشگری مواجه‌اند و باید دانش‌آموختگان این رشته‌ها را در ادارات کل استانی به کار گرفت.

 

پیدا و پنهان صالحی‌امیری

صالحی‌امیری متولد چهاردهم اردیبهشت ‌ماه سال ۱۳۴۰ در شهرستان بابل، شهر امیرکلاست. تحصیلات ابتدایی، راهنمایی و متوسطه را در همان شهر گذراند و با شروع جنگ ایران و عراق عازم جبهه شده است. همزمان تحصیل در دانشگاه را آغاز کرد و بعد از اخذ مدرک لیسانس و فوق‌لیسانس در رشته علوم سیاسی، دکتری در رشته مدیریت گرفته و تدریس در دانشگاه را آغاز کرده و در سال‌های بعد به‌ عنوان دانشیار به عضویت هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات درآمد.

 

نخستین حضور علنی صالحی‌امیری در دنیای سیاست در انتخایات ریاست‌جمهوری سال ۱۳۹۲ بود، وقتی به‌ عنوان معاون فرهنگی ستاد حسن روحانی بود و نماینده فرهنگی او در بحث‌ها و مناظرات انتخاباتی فعال شد.

پس از اینکه مسعود سلطانی‌فر به ‌عنوان وزیر پیشنهادی روحانی نتوانست برای تصدی وزارت ورزش رای اعتماد نمایندگان مجلس را کسب کند؛ روحانی در مرداد سال ۱۳۹۲ طی حکمی سیدرضا صالحی‌امیری را به‌ عنوان سرپرست وزارت ورزش و جوانان منصوب کرد و مهرماه همان سال نیز او را به‌عنوان وزیر پیشنهادی وزارت ورزش و جوانان به مجلس معرفی کرد. جلسه رای اعتماد به صالحی‌امیری به ‌شدت پرتنش و پرخبر برگزار شد.

 

در جلسه علنی مجلس که در تاریخ ۵ آبان ۹۲ به منظور بررسی صلاحیت سه وزیر باقی‌مانده از کابینه یازدهم تشکیل شده بود بعد از استماع نظرات موافقان و مخالفان و نیز دفاعیات وزرای پیشنهادی، نمایندگان مجلس نهم به رضا صالحی‌امیری وزیر پیشنهادی دولت برای تصدی وزارت ورزش و امور جوانان رای اعتماد ندادند و صالحی‌امیری از مجموع ۲۶۱ رای مأخوذه نمایندگان با ۱۰۷ رای موافق و ۱۴۱ رای مخالف و ۱۳ رای ممتنع موفق نشد، رای اعتماد مجلس را به دست آورد و از راهیابی به کابینه یازدهم بازماند. بسیاری نطق الیاس نادران نماینده مخالف با صالحی‌امیری را در عدم موفقیت وی برای کسب رای اعتماد عامل اصلی بازماندن وی از کابینه می‌دانند.

 

الیاس نادران در جلسه بررسی رای اعتماد به صالحی‌امیری در مخالفت با او نطق کرد و مدعی شد که صالحی‌امیری در پرونده فساد در بیمه ایران از مجرمان این پرونده رشوه گرفته است. در سال‌های بعد صالحی‌امیری، ادعاهای نادران را مورد شکایت قرار داد و نادران در دادگاه محکوم شد. او در سال ۹۷ درباره محکومیت نادران در دادگاه گفت: «حکم زندان نادران در تجدیدنظر تایید و قطعی شده، به اجرای احکام رفته است، ولی آدرسی که آقای نادران داده طرف گرگان است که نشان می‌دهد، سیاست اخلاقی یعنی چه؟ این را باید مردم بدانند، کسانی که ادعای انقلابی‌گری دارند، حالا که به قانون رسیدند آدرس جعلی می‌دهند و این برای سیاسیون فاجعه است. وی همچنین گفت: در دادگاه باز هم ثابت شد، حرف‌های آقای کریمی‌قدوسی به نقل از آقایان نادران و توکلی بود. حرف‌هایی که مشخص شده بود، حقیقت ندارند و آقای کریمی‌قدوسی هم از من طلب حلالیت کرد. من قبول کردم اما آقای نادران حاضر به عذرخواهی کتبی نشد و در دادگاه محکوم به ۱۰ ماه حبس شد».

صالحی‌امیری بعد از عدم کسب رای اعتماد در سال ۱۳۹۲ با حکم حسن روحانی به‌ عنوان رئیس مرکز کتابخانه ملی مشغول به کار شد. سه سال بعد پس از استعفای علی جنتی در ۲ آبان ۱۳۹۵ او به‌عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به مجلس معرفی و در تاریخ ۱۱ آبان ‌ماه سال ۱۳۹۵ توانست با ۱۸۰ رای موافق، ۸۹ رای مخالف و ۶ رای ممتنع از مجلس رای اعتماد بگیرد.

 

در اردیبهشت ۱۳۹۶ در روز برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری فیلمی در شبکه‌های مجازی منتشر شد که صالحی‌امیری با حضور در پای صندوق رای در حسینیه جماران در گفت‌وگو با یک خبرنگار، رقیب انتخاباتی حسن روحانی را خشونت‌طلب و جزم‌اندیش و حامیان دولت را طرفدار عقلانیت و آزادی می‌خواند و در پاسخ به این سوال خبرنگار که عنوان می‌کند: «در روزهای اخیر خواننده‌ای با آقای رئیسی دیدار داشتند (اشاره به امیر تتلو) و موجی فضای مجازی را دربر گرفت، نظر شما در این ‌باره چیست؟» می‌گوید: «این یک طنز انتخاباتی است. این یک شوخی است، من به کاندیدای عزیزی که در صحنه رقابت است، پیام می‌دهم که اگر واقعاً نیاز به حمایت هنرمندان داشتید به من پیام می‌دادید و من برای شما می‌فرستادم». خبرنگار پس از پاسخ وی می‌پرسد: «جدی می‌گویید یا شوخی می‌کنید؟» و صالحی‌امیری پاسخ می‌دهد: «نه جدی می‌گویم!»

 

در پی این اظهارات، شماری از هنرمندانی که در انتخابات از حسن روحانی حمایت کرده بودند ازجمله کیومرث پوراحمد، سعید سهیلی، رضا ایرانمنش، مسعود جعفری‌جوزانی و رضا کیانیان سخنان صالحی‌امیری را نگاه ابزاری و توهین به هنرمند تلقی کرده و بعضاً خواستار عذرخواهی نامبرده شدند. پس از حواشی پیش آمده، وزیر ارشاد فردای آن روز با صدور بیانیه‌ای نسبت به دلخوری‌های پیش آمده، عذرخواهی کرد و مصاحبه روز گذشته را یک مصاحبه طنزگونه خواند.

 

چند روز پس از اعلام نتایج انتخابات ریاست‌جمهوری دوازدهم و اعلام پیروزی مجدد حسن روحانی، صالحی‌امیری به ‌عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در حاشیه نشست کابینه نامه‌ای را به عبدالعلی علی‌عسکری، رئیس صداوسیما داد و در آن خواستار پخش مناجات ربنای محمدرضا شجریان در ایام ماه مبارک رمضان شد. قبلاً حسن روحانی در اولین مناظره انتخاباتی همان سال به عدم پخش مناجات مزبور در تلویزیون اعتراض کرده بود.

صالحی‌امیری علاوه بر این در مشاغلی همچون رئیس کمیته اجتماعی شورای عالی امنیت ملی، عضو هیات‌رئیسه مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری، معاون بررسی‌های استراتژیک، عضو هیات امنای موسسه مطالعات راهبردی، مشاور رئیس‌جمهور در دولت سیدمحمد خاتمی، عضو شورای اجتماعی کشور و عضو شورای اطلاع‌رسانی دولت خدمت کرد. وی همچنین به‌ مدت ۸ سال معاونت پژوهش‌های فرهنگی و اجتماعی مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام را در کارنامه خود دارد. صالحی‌امیری همچنین به ‌عنوان مدیرمسئول و سردبیر در نشریات و موسسات علمی همچون موسسات مطالعات سیاسی، مطالعات راهبردی، فصلنامه مطالعات میان فرهنگی و نشریه علمی پژوهشی مدیریت فرهنگی عضویت داشته است. در تاریخ ۲۱ آبان ۱۳۹۶ محمدعلی نجفی، شهردار تهران صالحی‌امیری را به سمت قائم‌مقام و معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران منصوب کرد. وی در ۲۹ دی ۱۳۹۶ از سمت معاونت شهرداری تهران استعفا کرد و محمدعلی نجفی استعفای او را پذیرفت.